Azerbaycanda derman vesaiterinden istifade olunma tarixi chox qedimden bashlanir. Derman bitkilerinden istifade etmek, onlarin yenilerini ashkar etmek uzun muddet firildaq eqidelilerin tesiri altinda idi. Buna baxmayaraq, yeni derman vesaitleri axtarilirdi. Ereblerin hokm surduyu vaxtlar butun ereb xelifetinin erazisinde, o cumleden de Azerbaycanda medeniyyet, elm, tebabet qebul olunmushdu. Bu dovrde Azerbaycanda xestexanalarin, eczaxanalarin, tibb medresesinin achilmish elametdar hadise oldu. O vaxtlar tapilmish elyazmalardan melum olur ki, Azerbaycanda derman hazirlanmaqla meshgul olanlar choxdan movcuddur ve bu adamlar attar adlanir. Attarlar derman bitkilerin yigib, qurudub saxlanmasi ve mueyyen vaxtdan sonra onun satishi ile meshgul olan insanlardir. Attarlarin ve hekimlerin saxlanilmish elyazmalarindan melum olur ki, Azerbaycanda xalq tebabetinde muxtelif derman bitkilerinden, chicheklernden, muxtelif bitkilerin kokunden, toxumundan genish istifade olunurdu. Azerbaycan hekimi Omer Osmanin (X esrin axri) ureyi xeste olan insanlar uchun pehriz rejimi chox diqqetelayiqdir. O, oz xestelerine shirin pehriz: bal, sherbet, bekmez, shirin chaxir teyin ederdi. Boyrek xesteliyinde ise balqabaqdan, balla yerkokunden istifade ederdi. XI ve XII esrlerde Azerbaycanda elmin ve medeniyyetin inkishafinda boyuk emekleri olan bir sira alimler, shairler, filosoflar ve hekimler zahir oldular. Bunlarin ichinde gorkemli xexsiyyet azerbaycan shairi Nizami Gencevi de var idi. Herterefli biliye malik olan Nizaminin Xemse-sinde dermanlar baresinde yazilar goruruk. Iskendernamede ise Nizami yazir: Bash agrisi uchun mutlek gizilgul suyu (gulab) vacibdir. Gulab ilk defe SHiraz sheherinde mualice usulu kimi sherg xalqlari terefinden istifade olunmushdur. Azerbaycanda ve hemserhed sherq olkelerinde tebabetin ozunemexsuslugu var idi. Azerbaycanda xalq tebabetinin inkishafi iki istiqametde gedirdi. SHeherlerde ve serhedyani rayonlarda ozlerinkinden elave qonshu olkelerin dermanlarindan da istifade olunurdu. Bu sheherlerde ve rayonlarda tibb mutexessisleri yashayirdilar. Onlar ereb resept kitabi Karabaddiniden istifade edirdiler. Attarlar ise derman bitkilerin ve hekimlerin reseptine esasen hazirladiqlari dermanlari satmaqla meshgul olurdular. El arasinda Attarlara nusxebend (nusxe - resept) de deyirdiler. O vaxtlar en chox istifade olunan derman bitkilerinden: zefarani, anis almasini, xardali, nari, badami, qara biberi, darchini, zenchefili, kafuru, hili, narinci ve bashqalarini misal getirmek olar. Hetda laleden opium hazirlamaq da melum idi. Ancaq bununla sheherlerden uzaq, dag yerlerinden meshgul olurdular. Bu yerlerde hekimlerin olmadigina gore, yalniz etraf erazilerde biten derman bitkilerinden istifade olunurdu.

Sham agacinin teze yarpaganin ve qabiginin heresinden 20 qr.goturub yarim litr suda qaynadib 10-15 deqiqe ustunu basdirib saxlamaq,sonra suzub ichmek lazimdir.Gunde uch defe stekanin uchde biri qeder ichmek qara ciyer agrilarini azaldir. Qara ciyer agrilari ve shish zamani stekanin dordde biri qeder zeytun yagini, o qeder de qreyfrut shiresini qarishdirib ichmek lazimdir.Bu qarishiq axsham yemeyinden iki saat sonra qebul edilmelidir.Derman ichmezden evvel xestenin medesi imale edilmekle temizlenmelidir.Xeste dermani ichen kimi sag boyru uste uzanmalidir.Sonra imale tekrar edilmelidir.Eger ehtiyac hiss edilse,mualice heftede bir defe tekrar olunmalidir. Qara ciyer agrilarinda qozu sindirib lepelerin arasindaki perdeleri chay kimi demleyib bir neche defe ichmek faydalidir.

Qatigi suzub suyunu gunde bir neche defe ichmekle qan teziyiqini ashagi salmaq olar. Qan teziyiqi chox yukselende ayagin,qolun bukuklerine,ovucun ichine,ayagin altina,boyuna ve bashin ortasina (emgeg yerine) sirke surtub ovxalamaqla teziyiqi ashagi salmaq olar. Yuksek qan tezyiqi xesteliynin mualicesinde isitfade olunan dermanlardan biri bele hazirlanir:100 qr.bal ve 50 qr. Qirmizi soganin shiresi bir-birine qarishdirilir.Qishda gece ayaza qoyulur.Yayda soyuducuya.Ondan her seher yemekden 15-20 deqiqe evvel 1 chay qashigi xesteye verilir.Mualice tezyiq normal hala yenenedek davam etdirilir.

Bir xorek qashigi yerkoku toxumunu bir stekan suda qaynadib,dem chaynikini qalin desmala bukub demi 12 saat saxlamaq lazimdir.Sonra suzerek gunde 3-4 defe yarim stekan ichmek stenokardiyanin mualicesi uchun en yaxshi vasitelerden biridir. Urek-damar xesteliklerinde beche balini kechi sudune qatib ichmek xeyirlidir.Bunun uchun bir stekan bishmish sude bir xorek qashigi bal qatib gunde iki defe (seher axsham)acqarina yarim stekan ichmek lazimdir.Mualice muddeti 15 gundur. Encirin teze yarpaqlarini yigib xirda-xirda dogramaq ve ondan 20 qr goturub bir stekan qaynar suda demleyerek gunde uch defe yarim stekan ichmek ureyin fealiyyetine musbet tesir gosterir.Bu baximdan ancaq yarpaqlarinin doyulmushunden alinan kutlenin(1:10 nisbetinde)spirtle qarishigindan hasil olunan ekstarkti da qebul etmek xeyirlidir.

30 qr.qurudulmush gicitkan zogunu ve yarpagini 500 qr. Soyuq suya tokub ve odda 5 deqiqe qaynatdiqdan sonra 10 deqiqe demde saxlama,sixmaq ve suzmek lazimdir.bu demlemeden gunde 3 defe,her defede 1 stekan ichmek qan azligina xeyirdir. Encir murebbesinden,qurusundan ve ceminden qan azligina ve umumi zeiflikde istifade edilir. Qanin laxtalanmasi ve qan dovraninin pozulmasi zamani portagal sherbeti olduqca xeyirlidir.Bu meqsedle gunde 2-3 defe bir neche stekan portagal sherbeti ichmek meslehetdir.Bu bir hisse portagal,olmasa,naringi shiresi,dord hisse su ve 30 qr.sheker qarishigindan ibaret olmalidir.Bu mualiceni bir ay davam etdirenden sonra xestenin qan laxtalanmasindan yaranan bash gicellenmesi,beden gerginliyi aradan qalxir.

Boyrek damarlarini temizlemek ve onun fealiyyetini artirmaq uchun cireni qaynadib ichmek lazimdir.20 qr. Cireni 1 stekan suya tokub qaynadir ve suzurler.Yemekden sonra ondan bir stekan ichmek meslehet gorulur. Findiq agacinin qabigini soyub,yandirmaq ve onun kulunu (bir xorek qashigi) suya qatib ichmek boyrek dashlarinin xirdalanmasina tesir gosterir. Eger boyrekleriniz soyuqlayibsa ve iltihab yaranirsa,onda bele edin:qaynadilmish kechi sudunden 1 stekan goturun,ona uch qashiq beche bali elave edib hell olunana qeder qarishdirin.Ondan gunde uch defe,her defede yarim stekan ichin.Sizi narahat eden boyrek xesteliyi en geci bir hefteye yox olacaqdir.

Korpe yarpizin 40 qramini goturub 1 stekan qaynar suda 15 deqiqe demleyib,suzmek sonra da gunde 3 defe yarim stekan ichmek medeni mohkemlendirir,qusmagin ve urek bulanmasinin qarshisini alir. 30 qr.zirenin 1 stekan qaynar suya tokun,qaynadib,suzun.Ondan gunde 3 defe,1 stekan ichin.Bu mualice medeye yigilan qazi qovur,urek bulanmasini ve qusmani dayandirir.SHubhe edenler tecrubeden kechire bilerler. Mede-bagirsaq qanaxmalarinda su biberinden istifade etmek yaxshi netice verir.Onun spirtle (1:10 nisbetinde)qarishigindan gunde 3-4 defe,bir xorek qashigi qebul etmek musbet netice verir. Medenin xroniki qastriti zamani xalq arasinda bele bir mualice tetbiq olunur.Ezvayin (aloye) qalin yerinden doyulub hazirlanmish shirenin 100 qr balla qarishdirin.Gunde 3 defe 1 chay qashigi (yemekden qabaq) qebul edin.Mualice 3 hefte davam etdirilmelidir.